ماهی های زنده زا به عنوان ماهی هایی که نگهداری و تولید مثل راحتی دارند از زیبا ترین و به صرفه ترین ماهی های آکواریومی محسوب می شوند. این ماهی ها که از خانواده رنگین ماهیان یا Poecillidae هستند، اندازه کوچکی دارند و دارای خویشاوندی نزدیکی با کپور ماهی ها و کیلی ها هستند و مهمترین تفاوت بین آن ها به جای تخم گذاری، زنده زایی است. در ادامه با انواع ماهی های زنده زا نحوه نگهداری از آن ها آشنا خواهیم شد.
انواع ماهی های زنده زا
به طور کلی ماهی های زنده زا گروه عمده و متداولی از ماهی های آکواریومی را تشکیل می دهند که اکثرا بومی آب های گرم می باشند. انواع اصلی این ماهی ها شامل پلاتی ها، ماهی های دم شمشیری، گوپی ها، مولی ها و گامبوزیا می باشد که محل زیستگاه طبیعی آن ها در ایالت های جنوبی آمریکا، آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی است.
تشخیص نر و ماده ماهی های زنده زا
تشخیص جنسیت ماهی های زنده زا بسیار آسان است. در ماهی های نر این گونه ها تمام یا بخشی از باله مخرجی ماهی به عضو انتقال اسپرم به ماهی ماده تبدیل شده که به نام پای تناسلی یا گونوپاد ( gonopad ) نیز از آن یاد می شود.
گونوپاد یا نوک پای تناسلی ماهی نر حساس بوده و گاهی برای نگهداری ماهی ماده جهت انتقال اسپرم هم مورد استفاده قرار می گیرد. لازم به ذکر است که در گونه های مختلف ماهی های زنده زا برای تولید مثل، اسپرم یا روی سوراخ تناسلی ماهی ماده قرار می گیرد و یا به داخل آن انتقال داده می شود. به طور کلی ماهی های نر از ماده ها کوچکتر هستند و در شرایط مناسب چند بار در سال تولید مثل می کنند.
شرایط بارداری ماهی های زنده زا
در بعضی از گونه های ماهی های زنده زا بعد از یک بار انتقال سلول های نر ماهی ماده می تواند تا 10 بار از این اسپرم ها برای لقاح تخم ها از آن استفاده کند! بنابراین حتی بدون وجود ماهی نر نیز امکان باروری ماهی های ماده وجود دارد. لقاح تخم ها در داخل فولیکول های تخمدان صورت می گیرد و پس از پاره شدن فولیکول ها راه جنین ها به حفره تخمدان باز می شود و رشد و نمو جنین ها در این حفره تکمیل می شود.
اما در ماهی هایی مثل ماهی کوتوله پشه خوار، ذخیره کیسه زرده بسیار کم بوده و جنین در داخل فولیکول تخمدان باقی خواهد ماند. دیواره هر یک از فولیکول ها ارتباط نزدیکی با سطح خارجی بدن دارند و در آن قسمت شبکه گردش خون ماهی ماده و جنین مرتبط می شوند و از همین راه مقداری از غذای موردنیاز جنین تامین می شود. در حقیقت مراحل حاملگی ماهی های زنده زا متفاوت از پستانداران بوده و درجه حرارت بدن آن ها از تغییرات محیطی تبعیت می کند.
ماهی دم شمشیری بزرگ قابلیت این را دارد که گاهی تا 200 عدد بچه تولید کند. برخی از این ماهی ها مانند ماهی کوتوله پشه خوار در دوره باروری، هر 5 روز یک بار بچه می زایند و میتوان تا 9 بار جنین را در مراحل مختلف رشدونمو در داخل شکم ماهی ماده مشاهده کرد. به علاوه تعداد نوزادها نیز بستگی به جثه ماهی ماده دارد. برای مثال یک گوپی جوان می تواند 6 جنین تولید کند در صورتی که یک گوپی بزرگ توانایی تولید 60 عدد ماهی را دارد.
جنین ها در شکم مادر خود جوری قرار می گیرند که سر و دم آن ها در مجاورت یکدیگر قرار داشته باشد به عبارتی به صورت تا خورده قرار می گیرند و معمولا به همین شکل متولد می شوند! نوزادان بعد از تولد که حدود 6 تا 7 میلی متر هستند، بعد از رسیدن به کف آکواریوم شروع به شنا کرده و در محل مناسب و امنی قرار می گیرند. این نوزادان جثه بزرگتری نسبت به نوزادان ماهی های تخم گذار دارند.
نحوه تشخیص ماهی ماده باردار زنده زا
به جز ماهی هایی که رنگ تیره ای دارند باردار بودن ماهی های زنده زا را می توان از روی خال آبستنی تشخیص داد. این خال در جلوی باله مخرجی ماهی ماده وجود دارد و در گونه های گوناگون رنگ و اندازه مختلفی دارد و صرفا در ماهی های باردار دیده می شود. با افزایش رشد و نمو جنین این خال بزرگتر و روشن تر خواهد شد. از طرفی در بعضی از ماهی ها می توان تخم ها یا نوزادان را در داخل شکم ماهی دید!
تاثیر درجه آب بر روی ماهی های زنده زا
دمای هوا بر طول دوران بارداری ماهی های زنده زا تاثیر عکس دارد. به عبارتی هرچقدر که دمای آب بالاتر و گرمتر باشد دوران بارداری این ماهی ها کوتاه بوده و هرچقدر که دما پایین تر و سردتر باشد دوران بارداری بیشتر خواهد بود. به طور متوسط برای دمای 24 درجه سلسیوس دوره بارداری حدود 4 تا 5 هفته است و با کاهش دمای حدود 4 درجه ای این مدت به 12 هفته می رسد. طبق تحقیقات انجام شده در صورتی که دوره جنینی سریع تر باشد ماهی هایی که به دنیا می آیند سالم تر و قوی تر خواهند بود.
سن بلوغ ماهی های زنده زا
سن بلوغ ماهی های زنده زا در گونه های مختلف و برحسب شرایط محیطی مختلف متفاوت است. مثلا ماهی های گوپی ماده و نر مثل ماهی های پلاتی در دمای 24 تا 27 درجه سلسیوس به همراه شرایط غذاییخوب و مناسب بعد از 6 تا 8 هفته به بلوغ می رسند اما برای ماهی های زنده زایی مثل مولی ها این شرایط صدق نکرده و سن بلوغ آن ها تقریبا 2 برابر است!
نجات نوزادان ماهی های زنده زا پس از تولد
یکی از راه های مقابله طبیعت با تولید مثل بی رویه این گونه از حیوانات، هم نوع خواری توسط افراد همانگونه است. اما متاسفانه در آکواریوم ها که حداکثر تولید مثل مورد توجه است، همنوع خواری اثر معکوس دارد. در نتیجه باید با انجام یکسری از اقدامات از خورده شدن این نوزادان توسط والد و یا سایر ماهی ها جلوگیری کرد.
به صورت کلی دو روش برای حفاظت از این نوزادان وجود دارد. در روش اول با ایجاد پناهگاه های کافی و مناسب (مثل انواع پوشش گیاهی و…) می توان تعداد زیادی از ماهی ها را نجات داد. در روش دوم با استفاده از قفس های مخصوص در داخل آکواریوم می توان نوزادان را از دست والد و سایر ماهی ها دور کرد. توجه داشته باشید که این قفس حداکثر باید 18 سانتی متر از کف آکواریوم فاصله داشته باشد.
تغذیه بچه ماهی های زنده زا
به این بچه ماهی ها که جثه نسبتا بزرگی نسبت به سایر نوزادان دارند باید روزی 2 تا 4 بار غذا داد. غذای این ماهی ها میتواند غذاهای آماده ریز و یا دافنی های ریز و ناپلییوس آرتمیا باشد. در صورتی که برای غذا دادن از غذای زنده استفاده می کنید، بیش از حد لازم غذا دادن ایرادی ندارد اما غذای خشک باید به اندازه ای باشد که بعد از حدود 15 دقیقه به اتمام برسد.
جمع بندی
در این مطلب به ویژگی های ماهی های زنده زا و نحوه نگهداری از آن ها پرداختیم. توجه داشته باشید که در صورت نگهداری این گونه از ماهی ها حتما از نوزادان محافظت کنید تا از بین نروند و خورده نشوند. امیدواریم این مقاله از آکواریوم انزلی برای شما مفید واقع شده باشد.
